عملیات کربلای5 از جهت مقاومت رزمندگان که نزدیک به دو ماه نبرد شدید شبانه روزی و بدون وقفه را در منطقه محدود شلمچه تحمل نمودند، مسلما در تاریخ جنگ بی نظیر است. اگر کسی در مورد تاریخ دفاع مقدس مطالبی بنویسد و از توصیف شجاعت رزمندگان در شلمچه غافل گردد مهمترین قطعه تاریخ جنگ را از دست داده است.

اغراق نیست اگر بگوییم در اندازه کل اتفاقات سراسر تاریخ دفاع مقدس در این فضا و زمان بسیار محدود، حادثه و حماسه داشته ایم و این رسالت اهل قلم است که به تشریح جزء به جزء آن وقایع بپردازند.

در عملیات کربلای 5، حملات شیمیایی دشمن اگر چه سنگین بودند ولی در مقایسه با حملات عادی زمینی و هوایی، نقش فرعی داشتند و لذا به همین اشاره اکتفا می شود.

علاوه بر آمادگی کامل واحدهای ش.م.ر ،همه یگان های عملیاتی و قرارگاه های جهاد سازندگی، واحدهای توپخانه ارتش و تیپ های مستقل ش.م.ر نیز با تقسیم بندی منطقه بین خود، به پوشش پدافند شیمیایی کل منطقه پرداختند. ساعت 16:45 آن روز، مراکز شنود قرارگاه الصاعقه نیروی هوایی سپاه پاسداران و اطلاعات قرارگاه کربلا اطلاع دادند که دشمن دستور پرواز چندین هواپیما را از پایگاه کوت صادر کرده است.علاوه بر این، هم زمان به واحدهای خود در منطقه عمومی بصره نیز آماده باش شیمیایی داده است.بنابراین احتمالا حملات شیمیایی به زودی آغاز خواهد شد.

با آغاز عملیات بزرگ کربلای5 (19دی 1365) و پیشروی نیروهای ایران به سوی بصره، عراق سراسیمه حملات گسترده شیمیایی را از ساعت هشت صبح همان روز شروع کرد و این حملات را تقریبا بی وقفه تا روز 17 بهمن سال 65 ادامه داد که نقطه اوج حملات در هفته نخست بود.

خلبانان عراقی هر روز بی درنگ پس از طلوع آفتاب و همچنین در ساعتی قبل از غروب آفتاب تقریبا به مدت دو ساعت در دفعات متعدد با چندین سُورتی پرواز به وسیله 33 فروند از انواع هواپیماهای بمب افکن از پایگاه های ناصریه و کوت به پرواز درمی آمدند و با آرایش عملیات شیمیایی به گونه ای بمب ها و راکت ها را پرتاب و عوامل شیمیایی را منتشر می کردند که کل منطقه از محورهای خط مقدم تا عقبه های منطقه عملیات آلوده و متراکم از گازهای خطرناک می شد.

مناطق اصلی هدف این حملات چنین بود

:محورهای پنج ضلعی ، آبگرفتگی شلمچه تا کانال زوجی ، دو سوی نهر جاسم ، شهرک دوعیجی ، جزیره ماهی ، جزیره ام البابی ، جزیره ام الرصاص ، پل نو ، شهرک ولی عصر (عج) (در مسیر جاده خرمشهر-شلمچه)، پاسگاه های کوت سواری و بوارین ، قرارگاه ها، جاده های مواصلاتی خرمشهر، شهرک پیش ساخته (خرمشهر)، شلمچه، جاده های منتهی به شلمچه (شهید ذوالفقاری، شهید محسن صفوی، امام رضا (ع)، شهید امانی و شهید گلزاری)، تقریبا همه مقرها و عقبه های لشکرها و تیپ های عمل کننده، ساحل اروندرود،دو طرف جاده خرمشهر-اهواز تا سه راهی حسینیه، جزیره مینو ،آبادان، کارخانه شیر پاستوریزه، بیمارستان طالقانی آبادان، ایستگاه حسینیه تا پاسگاه زید، بیمارستان امام حسین (ع) (بعد از سه راه حسینیه)، اورژانس ها، کمپ اسیران، مواضع توپخانه، ادوات و زرهی و سه راه فتح تا جنوب شرقی جزیره مجنون.

خودزنی دشمن

میزان آلودگی، تراکم و غلظت آلودگی، به خصوص در پنج ضلعی به دلیل وسعت کم آن، بسیار بالا و خطرناک بود، طوری که به شهادت 300 تن و مصدومیت 2000 نفر انجامید. در محورهای مذکور تنها در 20 دی حدود 1000 نفر مصدوم و 325 نفر شهید شدند. هواپیماهای عراقی روز دوم بهمن ماه همان سال در هوایی مه آلود و وزش شدید باد، مواضع یگان های ارتش عراق را اشتباها بمب باران کردند که براثر آن صدها تن از نیروهای عراقی کشته یا مجروح شدند. همچنین توپخانه ایران تأسیسات پتروشیمی عراق در نزدیکی بصره را گلوله باران کرد که به انبار مهمات شیمیایی در این مجموعه اصابت کرد و با انتشار گاز سمی صدها نفر از افراد دشمن مصدوم و ده ها نفر نیز کشته شدند.

مواد و گازهای شیمیایی ای که ارتش عراق در این حملات به کار گرفت عبارت بودند از: انواع عوامل تاول زای شدید به ویژه خردل سولفوره ، اعصاب سری تابون ، سارین و وی ایکس (VX)، خفه کننده فسژن ، عوامل موثر بر خون سیانید هیدروژن (هیدروژن سیانوژن)، ترکیبات سیانور و عوامل فسفری، عوامل آتش زا و ناتوان کننده ها.

حکومت عراق علاوه بر بمب باران ها و آتش بی سابقه ای که در منطقه عملیاتی کربلای 5 (شلمچه، به ویژه پنج ضلعی) اجرا می کرد، با تهاجم بسیار گسترده و پی در پی شیمیایی در این منطقه محدود درصدد بود به رزمندگانی که مستحکم ترین دژهای آن را در هم شکسته بودند پاسخی فراموش نشدنی بدهد و هر جانداری را که از دیگر آتش های او جان سالم به در برده با سلاح های شیمیایی نابود کند، اما با عنایات خاص خداوند، با به کارگیری تدابیری از وقوع فاجعه یی بزرگ جلوگیری شد و آمار شهیدان و مصدومان حملات شمیایی در این عملیات به نسبت گستردگی این حملات محدود شد.

بطور کلی آمار مصدومین و شهدای شیمیایی از کربلای 4 تا خاتمه کربلای 5نسبت به حجم حملات دشمن بسیار کم بود و این موضوع می تواند به علت آمادگی بیشتر رزمندگان و فعالیت چشمگیر سیستم پدافند، امداد و درمان مصدومین شیمیایی باشد.

بیمارستان صحرایی علی ابن ابیطالب (ع) مرکز درمانی مجروحین عادی و شیمیایی در این عملیات بود.

این بیمارستان که از نظر مهندسی بسیار مقاوم در برابر حملات هوایی ساخته شده بود از نظر فضای داخلی نیز دقیقا متناسب با نیاز تخصصی یک بیمارستان صحرایی طراحی شده بود. این بیمارستان تا خاتمه جنگ کاملا فعال بود و نقش اساسی در درمان مجروحین جبهه های جنوب داشت.

علاوه بر اورژانس شیمیایی مجاور بیمارستان، اورژانس شیمیایی دیگری درحسینه با اصول فنی و با توجه به تجارت درمانی گذشته ساخته شده بود که در این عملیات بتدریج کار خود را شروع کرد. علاوه بر دو اورژانس فوق که نقش مرکزی در منطقه جنگی داشتند دو اورژانس شیمیایی کوچکتر در منطقه عملیاتی شلمچه فعال بود که یکی از آنها مودر حمله شیمیایی نقش چشمگیری د رپشتیبانی از مراکز صحرایی داشتند.

کادر درمانی مجموعه نقاهتگاهی سید الشهداء(ع)، سپنتا، دانشگاه شهید چمران و نیز امیدیه جمعا با ظرفیت چهار هزار تخت تلاش چشمگیری داشتند. اگر چه تعداد مصدومین شیمیایی متوسط و شدید عملیات کربلای 5کمتر از سه هزار نفر می شدند اما با در نظر گرفتن مصدومین خفیف احتمالا جمع مصدومین به رقم هفت هزار نفر بالغ می شد.

کل شهدای شیمیایی در طول یک ماه حدود 170 نفر بودند که بنظر ما زیاد و غیر قابل قبول بود، ولی بررسیهای بعدی نشان داد که علت این امر وقوع چند حادثه خاص بوده است. یکی از این حوادث مربوظ به انفجار یک بمب خردل دقیقا در مدخل سنگر گروهی برداران رزمنده اعزامی از بهبهان(گردان فجر) بود که درنتیجه، گاز شیمیایی با غلظت زیاد وارد سنگر شده و باعث شد تا در مدت یک هفته بتدریج 40 نفر از آنان به شهادت برسند.

حدود 30 نفر از شهدا نیز مربوط به بمباران شیمیایی بیمارستان صحرایی سومار بودند. مسئولین کشورمان طی نامه های متعددی جزئیات حملات شیمیایی عراق را به اطلاع شورای امنیت ملل رسانیده و در خواست اعزام تیم کارشناسی جهت بررسی شواهد موجود نمودند، اما واکنشی بدنبال نداشت.

مهم ترین تدابیر چنین بود

1.حضور یگان های مستقل ش.م.ر. (تیپ های پدافند شیمیایی سپاه و گردان ها و واحدهای مستقل پدافند شیمیایی ارتش و جهاد سازندگی) که در چندین عملیات گسترده شیمیایی عراق در جریان عملیات ها'>عملیات های خیبر، بدر و الفجر 8 تجربه هایی کسب کرده بودند.

2.حضور نیروهای مجرب، آموزش دیده و مجهز به خودروها و دستگاه های خودکار موسوم به درخش برای عملیات هشدار، کشف، خنثی سازی و رفع آلودگی عوامل شیمیایی و تمهید مسئولان، پشتیبانی جنگ و فرماندهان.

3.تجهیز همه رزمندگان به وسایل محفظ انفرادی، ارتقاء آموزش های عملیاتی (از نظر کمیت و کیفیت سطح آموزش ها)، آمادگی مطلوب تر واحدهای بهداری رزمی قرارگاه ها و یگان ها با آماده سازی و تجهیز اورژانس ها، بیمارستان ها و نقاهت گاه های شیمیایی دارای کارکنان مجرب و متخصص درمان.

4.مهم تر از همه تمهید عوامل روانی شامل آمادگی قبلی فرماندهان و نیروهای رزمنده با انجام دادن تمرین ها و رزمایش های عملیات شیمیایی.

5.علاوه بر این، عنایات ویژه خداوند، از جمله وزش بادهای نسبتا شدید و تغییر جهت گازها به سوی دشمن را هم باید در نظر گرفت.

آنچه در این میان بسیار اهمیت داشت ایثار و فداکاری رزمندگان یگان های ش.م.ر برای خنثی سازی و رفع آلودگی عوامل شیمیایی بود که با شتافتن به مرکز توده های مرگ بار گازها و ابرهای متراکم عوامل مهلک شیمیایی و به خاطر انداختن جان خود، برای انجام دادن عملیات آزمایش، کشف، شناسایی و اعلام نوع عوامل به کار گرفته شده.

همچنین با خنثی کردن و رفع آلودگی آن عوامل، می کوشیدند تا جان بسیاری از رزمندگان دیگر و نیروها را به بهای ایثار جان خود نجات دهند و از آلودگی مصون و ایمن سازند.

ارتش عراق همچنین در روزهای 10، 17، 22 و 28 دی 1365 مواضع ارتش جمهوری اسلامی ایران را در منطقه عملیاتی کربلای6 (منطقه عمومی سومار) و بیمارستان 502 صحرایی این منطقه را بمب باران شیمیایی کرد و به رزمندگان ارتش صدمات بسیاری زد. ارتش بعثی در 26 دی منطقه عین خوش و 20 دی محل تجمع رزمندگان را در قره بلاغ سر پل ذهاب نیز بمب باران شیمیایی کرد.

حملات شیمیایی عراق به منطقه عملیاتی کربلای5 تا 17 بهمن 1365 بی وقفه ادامه یافت و پس از وقفه یی شش روزه، دوباره از پنج شنبه 23 بهمن همان سال با شدت بیش تر در همه خطوط مقدم، عقبه ها، جاده ها، مقر یگان ها و قرارگاه ها از سر گرفته شد. فرماندهان بعثی در این روز دیوانه وار جنگ تمام عیار شیمیایی بی سابقه یی را با حدود 44 هواپیمای بمب افکن و بیش از 100 عراده انواع توپ اجرا کردند و در 15 حمله و هر بار هجوم چندین هواپیما، متجاوز از 100 بمب و راکت و 1500 گلوله توپ علیه نیروهای ایران به کار گرفتند.

در حملات شیمیایی 23 بهمن 1365 تعداد 1470 نفر مصدوم و 195 نفر شهید شدند.

ارتش عراق در 23 و 25 اسفند 1365 به حملات شیمیایی شدیدتری دست زد. گسترده این حملات شامل همه مناطق عملیاتی خوزستان از ابتدای جنگ تا این زمان می شد. در این حملات که صبح و عصر به مدت چند ساعت ادامه داشت، در 23 اسفند 2115 نفر مصدوم و 345 نفر شهید و در 25 اسفند 1520 نفر مصدوم و 210 نفر شهید شدند.

حملات شیمیایی عراق تا پایان سال 1365 به تناوب ادامه داشت و آخرین گلوله شیمیایی دشمن در آخرین روز این سال در شهرک ولیعصر (عج) خرمشهر بر زمین نشست که چهار نفر را مجروح کرد.

منبع:

1. پایگاه اطلاع رسانی قربانیان سلاح های شیمیایی

2. پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس شهید حاج قاسم سلیمانی